Jezička diskriminacija socijalni grupa u obrazovanju: Jezik škole - jednom majka, drugom maćeha
14:15Ima dece koja poput magneta privlače kečeve zbog lenjosti i neodgovornosti spram školskih obaveza. Socio-lingvisti, međutim, već decenijama ukazuju da je jezik koji se koristi u školama nepravedan jer onemogućava učenicima iz radničkih i seljačkih porodica da se ravnopravno sa vršnjacima iz viših slojeva uključe u obrazovni proces
Zašto neka deca lakše uče od druge? Kako objasniti da jedni nižu petice,
dok ostali „šaraju” sa trojkama, dvojkama. Da li su određeni učenici zaista
„pretplaćeni” na kečeve? Naučnici iz različitih oblasti pokušavaju već
decenijama da odgovore na ova pitanja, nebi li tako pomogli neuspešnim đacima
da sustignu snalažljivije ili vrednije vršnjake.
Fenomen uspeha u učenju odavno intrigira socio-lingvističare, kao i njihove
kolege koji jezik proučavaju iz ugla psihologije. Obe discipline su ponudile
više teorija, čak međusobno suprostavljenih, ali je zajednički zaključak
jedinstven: socijalni i psihološki aspekt stvarnosti svakog pojedinca
podjednako utiču i na njegov način izražavanja, a posredno i na uspešnost u učenju.
Sa naučnim teorijama na ovu temu, prepliću se empirijska istraživanja još
od četrdesetih godina 20. stoleća. Najviše pažnje su privukli radovi britanskog
sociologa Berntsejna koji je krajem pedesetih i početkom šezdesetih sproveo
više eksperimenata među učenicima, nastojeći da dokaže kako verbalna
izražajnost, a uz nju i školski uspeh, zavise od socijalne pripadnosti.
Deca koja potiču iz radničkih porodica, imaju siromašniji jezik od vršnjaka
koji pripadaju srednjoj i višoj klasi. To ograničava radničke sinove i kćeri da
se sadržajnije izražavaju, da sa razumevanjem čitaju udžbenike ili slušaju
predavače, te da apstraktnim mišljenjem razrađuju ideje koje im nameće nastavni
proces.
Pomenuti naučnik je podelio jezik jednog društva na pučki, kojim se služe
radnici i seljaci, te formalni, koji upotrebljavaju više klase. Ovu podelu
Bernstejn opravdava rezultatima istraživanja koja su pokazala da siromašniji
slojevi koriste manji fond reči, sričući kraće rečenice. Na suprot njima,
pripadnici bolje pozicioniranih grupa govore izražajnije i sadržajnije.
Dopunska nastava
Neke Bernstejnove pristalice su bile još oštrije u podvlačenju razlika
između jezika socijalnih slojeva te, posredno, i školskog uspeha dece na
suprotnim polovima društvenosti. Socijalni psiholog iz Velike Britanije
Robinson je 1972. tvrdio da individue ne razvijaju socijalne aktivnosti za
kojima ne postiji potreba.
Radnici tako, govorio je Robinson, usled stalnog ponavljanja jednoličnih
poslova u fabrikama nemaju potrebu za velikom izražajnošću svog jezika, čije
bogastvo nije važno za njihov socijalni status. To se prenosi i na decu radnika
i seljaka, a problemi nastaju kada se ona u školskom sistemu susretnu sa
vršnjacima iz bolje stojećih porodica.
Sociolingvista Tragdil je dve godine posle Robinsona zaključio da razlika
između jezika radničke i seljačke dece s jedne, te verbalne veštine učenika iz
srednje i više klase, potiče iz distance među društvenim slojevima. Ovaj
teoretičar je tvrdio da društvene barijere stvaraju socijalne „dijalekte”,
podjednako kao i geografska distanca.
Kao rešenje problema, Bernstejn i njegove pristalice su se zalagale za
uvođenje dopunske nastave iz maternjeg jezika učenicima iz nižih društenih
slojeva. Na taj način, mislili su oni, deca bi usvojila nove reči, a bogatiji
rečnik bi im omogućiju veću sposobnost u izražavanju, ali i učenju.
Adekvatno jezičko obrazovanje rezultuje dobrim performansama za učenje. To
je potvrdio Veldal, koji je izneo podatke o razlikama između dece iz viših i
nižih slojeva, pri čemu se ovi drugi ponekad suočavaju sa nepremostivim
preprekama u razumevanju iole složenijih rečenica dok ne pođu u predškolske
ustanove. Kada krenu u vrtić, razlike ove vrste brzo nestanu ako se na njih
obrati pažnja, jer deca u tom uzrastu najbrže usvajaju nove reči i jezičke
forme.
Novi sistem
Opšti rast standarda posle Drugog svetskog rata u zapadnim, ali i mnogim
zemljama u razvoju, omogućio je prohodnost kroz obrazovni sistem za pojedince
sa različitih pozicija društvene situiranosti. Problem nastaje, zapravo, zato
što je školovanje formalno dostupno svima, ali socijalni položaj rađa
ograničenja za pripadnike nižih slojeva.
To se manje očituje tokom osnovne škole, ali već u srednjem postoji znatan
raskorak. A kad je u pitanju univerzitetsko obrazovanje, u mnogim društvima
većina mladih i ne pomišlja da upiše fakultet. Svakako, najčešći razlog je
materijalna oskudica, ali izvesnu ulogu svakako ima i jezička inferiornost koja
pripadnike nižih društvenih grupa onemogućava da se adekvatno uključe u
nastavni proces.
Međutim, slanje radničke i seljačke dece na dodatnu nastavu iz jezika
otvara mnoge dileme. Sa stanovišta morala, moguće je postaviti pitanje da li
neka deca, samo zbog socijalnog statusa svojih roditelja, treba da imaju više
školskih obaveza u odnosu na bogatije vršnjake. Opravdana je i dilema o razvoju
jezičke performativnosti na štetu drugih aktivnosti, koje su nužne za skladan
socijalni i psihološki razvoj.
Kritike koje su stigle sa mnogih strana uticale su i na samog Bernstejna,
koji je vremenom ublažio stavove. U skladu sa elementarnim humanističkim
postulatima, u naučnoj javnosti je preovladalo mišljenje da je, umesto
dopunskih časova iz jezika, svrshishodnije prilagoditi jezik škole onima zbog
kojih ona i postoji.
Ovaj proces svakako ne bi morao da vodi ka siromašenju ili destrukciji
verbalnog izražavanja. U različitim društvima već odavno se čine brojni
pokušaji u tom pravcu. Jasno je da za takav proces ne postoji univerzalan
recept, odnosno da svaka zemlja treba da izgradi pravedniji obrazovni sistem sa
specifičnostima koje diktira kulturološko podneblje. Ali, osnovna ideja je
jasna – jezičku diskriminaciju socijalnih slojeva treba eliminisati kako bi svi
u obrazovnom sistemu imali jednake uslove za usvajanje znanja.
Dnevnik, januar 2004.
0 коментара