Iako je Đerdapska klisura jedna od najznačajnijih prirodno-istorijskih atrakcija Srbije, ona je malo poznata našim turistima. Razlog za to se može potražiti u činjenici da domaći putnički brodovi već dugo ne plove Dunavom. Osim toga, Đerdapska magistrala spada u red težih saobraćajnica u zemlji, pa njome najčešće prolaze samo oni koji moraju. Ipak, vijuganje krivinama ovog puta obećava jedinstven turistički doživljaj.

„Čelična vrata”, kako Đerdapsku klisuru načešće nazivaju u inostranstvu, najznačajniji su argument stranih turističkih agencija koje organizuju krstarenje Dunavom. Tokom sezone, od kraja arila do početka oktobra, ovuda prođe nekoliko stotina putničkih brodova. Samo prošle godine u Beograd je, na primer, tako stiglo oko 50.000 turista. Osim naše prestonice i Novog Sada, oni posećuju i Beč, Bratislavu, Budimpeštu, ali „čelična vrata” su atrakcija bez premca.

Za poečetak evo i nekih geografskih činjenica. Đerdap je najduža rečna klisura u Evropi jer se proteže na 96,5 kilometara dunavskog toka. Klisura se, zarpavo sastoji od po tri manje klisure i kotline i dva kanjona, i to „nanizane” sledećim redom: Golubačka klisura, Qupkovska kotlina, klisura Gospođin vir, Donjomilanovačka kotlina, kanjoni Veliki i Mali kazan, Oršavska kotlina i Sipska klisura. Na kraju Đerdapa je jedna od pet najevćih hidroelektrana na svetu.

Kod gradića Golupca, udaljenog oko 130 kilometara od Beograda, priroda je kreirala grandiozni kontrast. Naime, na ovom mestu Dunav je najširi, izuzimajući njegovu deltu, jer je raspon između obala 5,8 kilometara. Pet kilometara nizvodno počinje Đerdapska klisura u kojoj se najveća evropska reka sužava na svega dvestotinak metara, a u Velikom kazanu na samo 147 metara. Od Golubačkog grada će Dunavu trebati skoro 100 kilometara da povrati ravničarsku širinu.

Okolina Golupca obiluje značajnim spomenicima. Svakako, najatraktivniji je pomenuti srednjovekovni Golubački grad. On se nalazi četiri kilometra nizvodno od Golubca, a jedan uzvodno od početka klisure. Grad je često menjao gospodare, njime su vladali i srpski Nemanjići, te Lazarevići. Čini ga kompleks od osam do danas dobro očuvanih kula, visine između 20 i 30 metara. Dok ove tvrđave otvaraju klisuru sa srpske strane, na rumunskoj to čini impozantna stena Babakaj. U blizini Golupca je i  manastir Tuman, za koji se veruje da je zadužbina Miloša Obilića.

Kroz Golubačku klisuru put vodi do sela Dobra, gde se nalazi etno-muzej sa galerojim slika, fotografija i postavkom starih stvari i alata. Tamo je i crkva Svetog Stefana Prvovenčanog. Nekoliko kilometara nizvodno od Dobre, Đerdapska magistrala napušta tok Dunava, da bi mu se vratila u blizini sela Boljetin. Na jednoj od raskrsnica obavezno treba skrenuti ka Lepenskom viru. Tamo su ostaci praistorijskog naselja koje datira od pre osam hiljada godina.

Ovde je obitavala jedna od najstarijih civilizacija u Evropi. Prema legendi, naselje je osnovao jedan od Nojevih sinova posle velikog biblijskog potopa. Lepenski vir je, zapravo bio središte za žitelje nekoliko naselja u okolini. Najznačajniji areološki nalazi su ostaci trapezoidnih građevina i ukrašeni kameni obluci. Originali ovih skulptura čuvaju se u beogradskom Narodnom muzeju, a na samom lokalitetu su izložene kopije.

Desetak kilometara nizvodno od Lepenskog vira smestio se Donji Milanovac, koji nazivaju gradom ruža pošto stabljika ovih mirisnih cvetova ima devet puta više nego stanovnika. Donji Milanovac se ranije zvao Poreč, a sadašnje ime dobio je sredinom 19. veka po najstarijem sinu kneza Miloša Obrenovića. Grad je, međutim, dosta stariji. Nastao je na ostacima rimskog utvrđenja Talijata. Treba videti konak kapetana Miše Anastasijevića čiji su brodovi ovuda plovili.

Put iz Donjomilanovačke kotline vodi preko sela Golubinje u kanjon Veliki kazan, iza kojeg sledi Mali kazan. To su najspektakularniji delovi Đerdapa. Od prizora u ovom delu Đerdapa zastaje dah, a turisti ne štede svoje foto-aparate. Dužina Velikog kazana je sedam kilometara, visina okolnih stenja 800 metara, a dubina vode 90 metara. Širina rečnog toka u Velikom kazanu je samo 147 metara, a u Malom 300 metara.

Odmah nizvodno je i najznačajniji spomenik antičke kulture u Đerdapu. To je čuvena Trajanova tabla, koja svedoči o postojanju starog rimskog druma i mosta cara Trajana Augusta Germania. Vidljiva je sa plovnog puta Dunava. Na rumunskoj strani 2004, posle 10 godina klesanja, završena je statua dačanskog kralja Decebalusa kojeg je Trajan porazio. Statua je visoka 40 metara i najviša je u Evropi. Rumunskog milijardera i filantropu Konstantina Dragana radovi su koštali milion dolara.

Desetak kilometara nizvodno je mestašce Tekija. Smestila se u Oršavskoj kotlini, nasuprot gradu Oršavi u Rumuniji, po kome ovaj deo toka i nosi ime. Tekija je do Prvog svetskog rata bila važna stanka na trgovačkom putu koji je vodio prema Temišvaru i Budimpešti. Pošto je izmeštena zbog izgradnje hidrocentrale, Tekiju čine moderne kuće ukrašene sa mnogo cveća. Pogled preko Dunava se zaustavlja na Oršavi.

Put iz Tekije vodi ka izlazu iz Oršavske kotline i do zadnje etape Đerdapa - Sipske klisure. To je svojevremeno bila najteža deonica za plovidbu na celom Dunavu. Austro-Ugarska je 1896. napravila kanal, dugačak 1,8 kilometara, kroz koji je brodove najpre vukao tegljač, a od 1916. lokomotiva. Izgradnjom hidrocentrale i prevodnice 1972. na izlazu iz Sipske klisure, reka je ukroćena. Brana sa graničnim prelazom prema Rumuniji nalazi se desetak kilometara nizvodno od Tekije.

Oko devet kilometara dalje je Kladovo, gradić koji je nastao u blizini lokacije rimskog logora Zanesa. Tamo su stari Sloveni najpre podigli Novigrad, a 1524. Turci grade tvrđavu Fetislam, koja je 1867. predata knjaževnini Srbiji. Zbog čestog plavljenja Kladovo je na sadašnju lokaciju izmešteno odlukom kneza Miloša. U ovom gradu treba posetiti Arheološki muzej Đerdapa i staru čaršiju iz prve polovine 19. veka. U blizini je arheološki lokalitet Diana.

Dnevnik, mart 2008.

Adakale

Pre nastanka Đerdapskog jezera nizvodno od Tekije, a na samom ulazu u Sipsku klisuru nalazio se grad-ostrvo Adakale. Grad su nastanjivali Turci (ime u prevodu znači „tvrđava na ostrvu”), bilo je dugo 1,7 kilometara, a široko oko 500 metara. Tamo su stradale i dahije iz Beogradskog pašaluka čije ponašanje je dalo povod za Prvi srpski usanak. Posle Berlinskog kongresa 1878. ostvro je predato na upravu Austro-Ugarskoj, ali je ostalo u vlasništvu sultana. Bilo je oslobođeno poreza, a slovilo je za utičišče krijumčara.

Ostrvo je poslužilo kao inspiracija Moru Jokaiju, najznačajnijem mađarskom pripovedaču iz 19. veka za novelu „Zlatni čovek”. Pošto je Turska početkom 20. veka postala republika, stanovnici su 1923 odlučili da se pripoje Rumuniji, a ne Jugoslaviji. Uoči potapanja na Adakali je živelo oko 1.000 Turaka. Ključni objekti, kao što je xamija (kojoj je ćilim poklonio sultan), preseljeni su nizvodno od brane, na Siminansku adu. Stanovnici su, međutim, uglavnom emigrirali u Tursku.

slika: adakale

Gde zanoćiti

Pošto za obilazak Đerdapa treba rezervisati barem dva dana, valja razmisliti i o prenoćištu. U Golubcu se nalazi hotel „Golubački grad”. Nizvodno, u selu Dobra postoji motel. U Donjem Milanovcu je hotel „Lepenski vir”, inače kategorisan sa tri zvezdice. Šest kilometara udaljena od Milanovca je galerija „Čovek, drvo i voda” u kojoj je moguće iznajmiti apartman sa četiri ležaja. U Tekiji se nalazi istoimeni motel, a u Kladovu hotel „Đerdap”.