Jezička diskriminacija socijalni grupa u obrazovanju: Jezik škole - jednom majka, drugom maćeha

14:15


Ima dece koja poput magneta privlače kečeve zbog lenjosti i neodgovornosti spram školskih obaveza. Socio-lingvisti, međutim, već decenijama ukazuju da je jezik koji se koristi u školama nepravedan jer onemogućava učenicima iz radničkih i seljačkih porodica da se ravnopravno sa vršnjacima iz viših slojeva uključe u obrazovni proces


Zašto neka deca lakše uče od druge? Kako objasniti da jedni nižu petice, dok ostali „šaraju” sa trojkama, dvojkama. Da li su određeni učenici zaista „pretplaćeni” na kečeve? Naučnici iz različitih oblasti pokušavaju već decenijama da odgovore na ova pitanja, nebi li tako pomogli neuspešnim đacima da sustignu snalažljivije ili vrednije vršnjake.
Fenomen uspeha u učenju odavno intrigira socio-lingvističare, kao i njihove kolege koji jezik proučavaju iz ugla psihologije. Obe discipline su ponudile više teorija, čak međusobno suprostavljenih, ali je zajednički zaključak jedinstven: socijalni i psihološki aspekt stvarnosti svakog pojedinca podjednako utiču i na njegov način izražavanja, a posredno i na uspešnost  u učenju.
Sa naučnim teorijama na ovu temu, prepliću se empirijska istraživanja još od četrdesetih godina 20. stoleća. Najviše pažnje su privukli radovi britanskog sociologa Berntsejna koji je krajem pedesetih i početkom šezdesetih sproveo više eksperimenata među učenicima, nastojeći da dokaže kako verbalna izražajnost, a uz nju i školski uspeh, zavise od socijalne pripadnosti.
Deca koja potiču iz radničkih porodica, imaju siromašniji jezik od vršnjaka koji pripadaju srednjoj i višoj klasi. To ograničava radničke sinove i kćeri da se sadržajnije izražavaju, da sa razumevanjem čitaju udžbenike ili slušaju predavače, te da apstraktnim mišljenjem razrađuju ideje koje im nameće nastavni proces.
Pomenuti naučnik je podelio jezik jednog društva na pučki, kojim se služe radnici i seljaci, te formalni, koji upotrebljavaju više klase. Ovu podelu Bernstejn opravdava rezultatima istraživanja koja su pokazala da siromašniji slojevi koriste manji fond reči, sričući kraće rečenice. Na suprot njima, pripadnici bolje pozicioniranih grupa govore izražajnije i sadržajnije.

Dopunska nastava

Neke Bernstejnove pristalice su bile još oštrije u podvlačenju razlika između jezika socijalnih slojeva te, posredno, i školskog uspeha dece na suprotnim polovima društvenosti. Socijalni psiholog iz Velike Britanije Robinson je 1972. tvrdio da individue ne razvijaju socijalne aktivnosti za kojima ne postiji potreba.
Radnici tako, govorio je Robinson, usled stalnog ponavljanja jednoličnih poslova u fabrikama nemaju potrebu za velikom izražajnošću svog jezika, čije bogastvo nije važno za njihov socijalni status. To se prenosi i na decu radnika i seljaka, a problemi nastaju kada se ona u školskom sistemu susretnu sa vršnjacima iz bolje stojećih porodica.
Sociolingvista Tragdil je dve godine posle Robinsona zaključio da razlika između jezika radničke i seljačke dece s jedne, te verbalne veštine učenika iz srednje i više klase, potiče iz distance među društvenim slojevima. Ovaj teoretičar je tvrdio da društvene barijere stvaraju socijalne „dijalekte”, podjednako kao i geografska distanca.
Kao rešenje problema, Bernstejn i njegove pristalice su se zalagale za uvođenje dopunske nastave iz maternjeg jezika učenicima iz nižih društenih slojeva. Na taj način, mislili su oni, deca bi usvojila nove reči, a bogatiji rečnik bi im omogućiju veću sposobnost u izražavanju, ali i učenju.
Adekvatno jezičko obrazovanje rezultuje dobrim performansama za učenje. To je potvrdio Veldal, koji je izneo podatke o razlikama između dece iz viših i nižih slojeva, pri čemu se ovi drugi ponekad suočavaju sa nepremostivim preprekama u razumevanju iole složenijih rečenica dok ne pođu u predškolske ustanove. Kada krenu u vrtić, razlike ove vrste brzo nestanu ako se na njih obrati pažnja, jer deca u tom uzrastu najbrže usvajaju nove reči i jezičke forme.

Novi sistem

Opšti rast standarda posle Drugog svetskog rata u zapadnim, ali i mnogim zemljama u razvoju, omogućio je prohodnost kroz obrazovni sistem za pojedince sa različitih pozicija društvene situiranosti. Problem nastaje, zapravo, zato što je školovanje formalno dostupno svima, ali socijalni položaj rađa ograničenja za pripadnike nižih slojeva.
To se manje očituje tokom osnovne škole, ali već u srednjem postoji znatan raskorak. A kad je u pitanju univerzitetsko obrazovanje, u mnogim društvima većina mladih i ne pomišlja da upiše fakultet. Svakako, najčešći razlog je materijalna oskudica, ali izvesnu ulogu svakako ima i jezička inferiornost koja pripadnike nižih društvenih grupa onemogućava da se adekvatno uključe u nastavni proces.
Međutim, slanje radničke i seljačke dece na dodatnu nastavu iz jezika otvara mnoge dileme. Sa stanovišta morala, moguće je postaviti pitanje da li neka deca, samo zbog socijalnog statusa svojih roditelja, treba da imaju više školskih obaveza u odnosu na bogatije vršnjake. Opravdana je i dilema o razvoju jezičke performativnosti na štetu drugih aktivnosti, koje su nužne za skladan socijalni i psihološki razvoj.
Kritike koje su stigle sa mnogih strana uticale su i na samog Bernstejna, koji je vremenom ublažio stavove. U skladu sa elementarnim humanističkim postulatima, u naučnoj javnosti je preovladalo mišljenje da je, umesto dopunskih časova iz jezika, svrshishodnije prilagoditi jezik škole onima zbog kojih ona i postoji.
Ovaj proces svakako ne bi morao da vodi ka siromašenju ili destrukciji verbalnog izražavanja. U različitim društvima već odavno se čine brojni pokušaji u tom pravcu. Jasno je da za takav proces ne postoji univerzalan recept, odnosno da svaka zemlja treba da izgradi pravedniji obrazovni sistem sa specifičnostima koje diktira kulturološko podneblje. Ali, osnovna ideja je jasna – jezičku diskriminaciju socijalnih slojeva treba eliminisati kako bi svi u obrazovnom sistemu imali jednake uslove za usvajanje znanja.


Dnevnik, januar 2004.

Share This Story

Tags:

You Might Also Like

0 коментара