U svakom slučaju, biće to 1. januara. Ali, da li treći milenijum počinje dolazeće 2.000-te ili još uvek daleke 2.001. godine. Ako se složimo barem oko toga da su "srpska posla" kada se svi prave pametni, onda je nesporna činjenica da se taj "srpski sindrom" prelio iz matice na ostatak planete. Jer poslednjih meseci, ali i godina, vođena je žestoka polemika, akademska i profana, o tome kada ćemo kolektivno preći virtuelnu-vremensku granicu koju smo sami izmislili. Zlobnici bi rekli: to može samo čovek dvadesetog veka, onaj nepopravljivo postmodernistički.

Trenutno stanje je sledeće: čini se da ubedljivo vode oni koji tvrde da će se "veliki trenutak" desiti kalendarskom smenom 2.000-te "dalekom" 2.001. Oni koji preferiraju zaokruživanju na nule, dobrano su posustali, pa se u domaćim i stranim medijima stvar smatra dorečenom: za koji dan ćemo biti svedoci "običnog" dočeka Nove godine, a "veliki" praznik će uslediti tek 365 dana posle.

To znači da je postavljanje silnih "milenijumskih satova", od kojih je jedan mesto našao i u Beogradu, promašena rabota. Ovodnevni dočeci novog veka u specijalnim avionima, ekskluzivnim brodovima - plovećim dvorcima, ili u nekom od domaćih zimovališta, banja, kafana, trgova (pod pokroviteljsvtom ministarstava ili običnog neba) - samo su milenijumska simulacija.

Pa, kako nam se to moglo desiti: da se oko dana opštedruštveno prihvaćenog prava na svakojaku raspojasanost i ludorije, dvoumimo šta slavimo i dočekujemo?

Začetak zbrke, zapravo, počinje još negde oko 525. godine, kada je monah Dionisijus Eksigus predložio da računanje godina počne od Hristovog rođenja, odnosno od godine koja je službeno nazvana Ano domini (AD) - "godina Gospoda". Ovo pravilo u računanju kalendara, prihvaćeno je u svim hrišćanskim krajevima tokom narednih 500 godina, pa se godina Hristovog rođenja uzima kao prva u novoj eri. Godina pre prve godine nove ere je određena kao prva godina pre nove ere. Tek mnogo kasnije, kada je ovakvo računanje kalendara usvojeno, savremena istorija će ustvrditi da je Hrist rođen četiri godine ranije, osnosno 4. godine pre nove ere, shodno čemu ispada da je Dionisije pogrešio, a svi ostali grešku prihvatili. Ono što je za nas trenutno važno, jeste činjenica da između 1. g.p.n.e i 1. g.n.e postoji samo trenutak njihove smene. Kako nije bilo "nulte" godine, decenije se smenjuju kada završi godina čija je zadnja cifra nula, a nove počinju sa dolaskom onih godina koje završavaju jedinicom. To znači, prvi vek hrišćanske, nove ere počinje 1 godinom nove ere, drugi vek 101. a 21 tek 2001. Eto, nedoumica je rešena, zar ne?

Inače, ako govorimo o kalendaru u današnjem obliku, treba pomenuti Rimljane, koji su tokom kasne republike koristili razne lunarno-solarne kalendare. Oni su bili bazirani na astronomskim znanjima, ali su pravljeni i shodno političkim prilikama. Pšto je kalendar imao grešku od više meseci po njegovom dolasku na vlast, Julije Cezar je odlučio da nešto učini. Shvatajući potrebu za stabilnim, predvidljivim kalendarom, on je uz pomoć astronoma Sosigensa formirao kalendar rasporedom meseci i dana koji se zadržao do danas. Bilo je to godine 46 pre nove ere, kojoj je dato  445 dana kako bi bile kompezovane greške u prošlosti, a sledeće godine su sastavljene od po 365 dana.

Svaka četvrta godina, počevši od 45. pre nove ere, bila je prestupna sa 366 dana dana, tokom koje je februar, inače sa 28, proširivan jednim danom. Međutim, pravilo o prestupnim godinama nije dosledno primenjivano, pa je nastalu grešku ispravio Avgust Cezar 8. godine nove ere, od kada se svakoj četvrtoj godini "priznaje" dan više.

Ali kalendaru, koji su u čast Cezara nazvali Julijanskim, nije se dalo, pošto je opet otkrivena greška: vremenski proračuni su izazvali nastajanje tri dana viška na svakih 385 godina, odnosno potrebu za tri prestupne godine ekstra, koje nije bilo moguće nigde smestiti. Kao praktična posledica toga, dolazilo je do značajnog odstupanja ravnodnevica od  kalendara.

Kako je prolećna ravnodnevica određivala datum Uskrsa, katolički papa Gregorije XIII uz pomoć astronoma Kristofera Klaviusa (1537. - 1612.), uveo je novi kalendar koji je po njemu nazvan Gregorijanski. Iza četvrtka, 4. oktobra 1582., usledio je petak, 15. oktobar 1582. Prosečna dužina Gregorijanske godine je približna solarnoj, koja ima 365,2422 dana, tako da smena godišnjih doba počinje istog dana svake godine. Na snagu je stupilo i novo pravilo o prestupnim godinama: prestupna godina je ona koja je deljiva sa četiri, a godine koje završavaju na dve nule, prestupne su ako su deljive sa 400. To znači, da su 1600, 1984, 2000 prestupne, ali ne i 1800 ili 1900.

Inače, možete se zapitati zašto se prelazak iz decembra u januar slavi kao smena godina, decenija, vekova, milnijuma. Zapravo, rimska godina je počinjala u Martu. Decembar, čije ime potiče od latinske reči za deset, bio je deseti mesec. Godine 153. pre Hrista, rimski konzuli su počeli preuzimati dužnosti od 1. januara, pa je iz tog razloga ovaj datum kasnije prihvaćen kao početak nove godine. Takva praksa je preuzeta u Julijanskom i Gregorijanskom kalendaru, iako je dugo vremena pravilo o početku godine bilo neujednačeno. 

Engleska i njene kolinije, na primer, koristile su 25. mart kao prvi dan u godini i računanje vremena po julijanskom kalendaru sve do 1752. Ispada, znači, da i Englezi imaju svoju "srpsku" Novu godinu. Ipak, zadovoljavaju se slavljenjem samo 31. decembra na 1. januar. A mi i Kinezi: po dva puta, onako - kao planetarne face.

Danas, decembar 1999.

Meseci, sedmice i dani

Međunarodno prihvaćeni nazivi meseca, zapravo su rimski nazivi od kojih svaki ima posebno značenje. April vuče koren od reči aperie, što na latinskom znači "otvoriti": Ovo se odnosilo na dolazak prolećnjeg cveća i početak godine, kako se tada računalo. Maj je dobio ime po Mai, boginja rasta biljaka, Jun od juvenis - mladost, Jul po Juliju Cezaru, Avgust po Avgustu, prvom rimskom imperatoru, Septembar po seven - sedmi mesec, Oktobar, Novembar i Decembar po okto, novem i decem, odnosno brojevima osam, devet i deset. Priča za sedmice ide ovako: Babilnonci su koristili neastronomski, sedmodnevni interval, sedmicu, što su usvojili Jevreji, koji su sedmom danu - Šabatu, dali religiozni značaj. Nezavisno, Rimljani su povezali ciklus od sedam dana sa suncem, mesecom i pet poznatih planeta. Nedelja je bila dan Sunca, ponedeljak - Meseca, utorak je bio posvećen Marsu, Merkur se smestio u ime srede, dok su četvrtak i petak bili rezervisani za Jupiter i Veneru. Subota je posvećena Saturnu. I danas, nazivi za dane u jezicima čiji su koreni u latinskom, označavaju nebeska tela. Kod Slovena, pak, "trik" je na zemlji: nedelja je za nerađenje, ponedeljak je po nedelji, sreda je na sredini, petak - peti od ponedeljka...

Računanje po mesecu i rani kalendari

Najstariji kalendar su najverovatnije bili bazirani na posmatranjima mnena meseca, koje su lako uočljive i bez astronomskih pomagala. Verske vođe su određivale početak meseca u danu u kojem je zemljin satelit bio u obliku idealnog polumeseca. Tokom oblačnog vremena, kada to nije bilo moguće videti, početak meseca je određivan računanjem. Kasnije je u nauci takav vremenski interval, čija je dužina tačno 29,53 dana, nazvan lunarni ili sinodički mesec. Kako neki meseci u opšteprihvaćenom kalendaru imaju čak i po 31 dan, računanje vremena po mesecu izaziva grešku pošto 12 lunarnih meseci daje zbir od 354,36 dana, što je kraće od "normalne"  godine skoro za 11 dana. Takva lunarna godina često nije pogodna za poljoprivredne potrebe, pa da bi održali korak sa suncem, stari kalendari su formirani dodavanjem dopunskih meseca, kada je na osnovu posmatranja žetve zaključivano da je to potrebno. Nebrojano mnogo takvih kalendara je formirano u različitim vremenima u Mesopotaniji, Grčkoj, Rimu, Indiji i Kini po principu: sto vladara - sto kalendara.